მაიას რელიგია

რაც შეეხება მაიას რელიგურ პანთეონს, აქ უდავოდ მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ოთხი სტიქიის ღმერთს კუკულკანს. კუკულკანის სიმბოლო იყო ფრთოსანი გველი. მათ ასევე ჰყავდათ სიკვდილის და მკვდართა სამეფოს ღმერთი აჰ პუჩი, წყლისა და წვიმის ღმერთი ჩააკი, ცის ღმერთი იცამნა, მსხვერპლად შეწირვის ღმერთი იშ-ტაბი, ცისარტყელის ღმერთი იშ-ჩელი და ა. შ. საინტერესოა, რომ მაიას პანთენში შედიოდა ასევე ტყისა და სიმინდის ღმერთი იუმ კააში. მაიას ხალხი სიმინდს უდიდეს თაყვანს სცემდა და ღვთიურ მცენარედ მიაჩნდა. ისინი თვლიდნენ, რომ სიმინდი სწორედ ღმერთმა უბოძა ხალხს. ამის დადასტურებისთვის მოჰყავდათ შემდეგ მაგალითი – სიმინდი არის ერთადერთი კულტურული მცენარე, რომლის მოყვანას ადამიანი, ანუ ადამიანური შრომა სჭირდება. იგივე ხორბალი, ბრინჯი და სხვა საკვები მცენარეს ველურ პირობებშიც, ანუ ადამიანის დახმარების გარეშეც შეუძლია გაზრდა. საკმაოდ საინტერესო მოსაზრებაა.მაიას ხალხს მრავალი ღმერთი ჰყავდა, რომელთა გულის მოგებასაც ადამიანის სისხლის  მსხვერპლად შეწირვით ცდილობდა. მსხვერპლშეწირვის ერთ-ერთი ხერხი ენაში ეკლიანი  თოკის გაყრა იყო.

კუკულკანი – უზენაესი ფრთოსანი გველი. შესაძლოა, ქარის ღმერთი.

აჰ პუჩ (იუმ კიმილ) (Ah Puch (Yum Cimil)) – სიკვდილის ღმერთი.

ჩაქი – წვიმის ღმერთი – წვიმა და ელვა.

იშჩელი – მშობიარობის, წამლობისა და ქსოვის ხელოვნების მფარველი ქალღმერთი.

ჰუნ-ჰუნაჰპუ – მაიას გმირი ტყუპების მამა. შესაძლოა, კლასიკური პერიოდის მაიას სიმინდის ღვთაებაც.

მაიას გმირი ტყუპები – კიჩე მაია უწოდებდა მათ ჰუნაჰპუსა და იშბალანკეს, კიჩეს უნიკალური დოკუმენტის – პოპოლ ვუს ორი ცენტრალური ფიგურა, რომლებიც ფიგურირებენ კლასიკური პერიოდის მაიას (ძვ . წ. 200-900) ხელოვნებაშიც.

იშტაბი (Ixtab) – მაიას თვითმკვლელობის ქალღმერთი.

კინიჩ აჰაუ (Kinich Ahau, Ahau Kin) – მაიას მზის ღმერთი. გამოისახებოდა, როგორც ცეცხლის ჩიტი. იგი როგორც იცამნას მამა, ისევე მისი სახესხვაობაა. ბევრ მსგავსებას ავლენს აცტეკების კეცალკოატლთან.

Yum Kaax – (’ტყეების ბატონი’) – ვიწრო გაგებით, მაიას სიმინდის ღვთაებაა, ფართო გაგებით კი – მიწათმოქმედებისა. თავისი ახალგაზრდული გარეგნობით იგი შესანიშნავი მამაკაცური სილამაზის განსახიერებაა. აგრეთვე ცნობილია, როგორც მაიას მითოლოგიის ღმერთი E.

იუმილ კაშობ (Yumil Kaxob) – მესოამერიკის ზოგიერთ ნაწილში, მაგალითად იუკატანში, სიმინდის ღმერთი ფლორის ღვთაებასთან, იუმილ კაშობთანაა გაიგივებული. იგი გამოსახულია სიმინდის თავსაბურავით და დახვეული ზოლით ლოყაზე. სიმინდის ღვთაება, თავისი სიყმაწვილის გამო, განირჩევა სხვა ღმერთებისგან, თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ მარტოდმარტო იგი სრულიად უძლურია. მისი ბედნიერება/უბედურება დამოკიდებულია წვიმასა და გვალვაზე. წვიმის ღმერთი იცავს მას, სიკვდილის ღმერთის მიერ მოვლენილი გვალვისა და შიმშილობის პერიოდში კი იტანჯება.

აჰ კინ (Ah Kin) – მაიას მზის ღმერთი, რომელიც მართავს გვალვასა და ავადმყოფობას. მისი სახელი ნიშნავს ”ის მზისაა”.

აჰაუ ჩამაჰეზ (Ahau Chamahez) – მედიცინის ღმერთი.

Ahmakiq – მაიას მიწათმოქმედების ღმერთი. იგი იცავს მოსავალს ქარიშხლისაგან.

Ak Hushtal (Akhushtal) – მაიას მშობიარობის ქალღმერთი.

ბაკაბები (Bacabs) – მაიას მითოლოგიაში, ოთხი მფარველი ღმერთი, იცამნასა და იშჩელის შვილები. ისინი არიან გიგანტები, რომლებიც იკავენებ ზეცას, რათა არ ჩამოვარდეს და ასრულებენ ცის საყრდენის ფუნქციას. ბაკაბები განლაგებულნი არიან კომპასის ოთხ ძირითად მხარეს: კაუაკ (Cauac) შეესაბამება სამხრეთს და მისი ფერია – წითელი; იშ (Ix) შეესაბამება დასავლეთს და მისი ფერია – შავი, კან (Kan) – აღმოსავლეთი, ყვითელი და მულაკ (Mulac) – ჩრდილოეთი, თეთრი. ოთხი მიმართულება და მათი შესატყვისი ფერები მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ მაიას რელიგიასა და კალენდარულ სისტემებში.

Cit Bolon Tum – მაიას მედიცინის ღმერთი.

კიზინი (Cizin, Kisin) – იუკატეკური მაიას სიკვდილის ღმერთი. იგი ცეცხლით წვავს გარდაცვლილთა სულებს მაიას ქვესკნელში, მეტნალში.

გუკუმაცი (Gukumatz) – ფრთოსანი გველი, მაიას ზეცის ღმერთი. ერთ-ერთია იმ შვიდი ღვთაებიდან, რომლებმაც შექმნეს მსოფლიო და ადამიანები.

Huracan – (ნიშნავს ’ცალფეხას’), ძველი მაიას ქარისა და შტორმის ღმერთი. იგი შემქმნელი ღვთაებაა, რომელიც, ლეგენდის თანახმად, ცხოვრობდა ნისლში და, ქარის ფორმით, ჩამოწოლილი იყო პირველყოფილ წყალდიდობაზე, განუწყვეტლივ იმეორებდა სიტყვას ’მიწა’, სანამ მყარი მსოფლიო ამოიზიდებოდა ზღვებიდან. როდესაც ღმერთები პირველ ადამიანებს განურისხდნენ, მან მოავლინა წარღვნა და გაანადგურა ისინი. სწორედ მისი სახელისგან წარმოიშვა სიტყვა ’ურაგანი’.

Ekahau – მოგზაურებისა და ვაჭრების მფარველი ღმერთი.

იცამნა (Itzamna) – მაიას კულტურის დამაარსებელი. მან მოუტანა მის ხალხს სიმინდი, კაკაო და ასწავლა მათ დამწერლობა, წამლობა და კალენდრების გამოყენება. როგორც კულტურის შემომტანი, იცამნა მაიას იმპერიის მთავარი ღმერთი გახდა. როგორც მთვარის ღმერთი, იგი ღამეს მართავს. იცამნას სხვაგვარად ’ღმერთ D-ს’ უწოდებენ და ’ცოდნის ბატონის’ ტიტულს ატარებს. იგი ჰუნაბ კუს ვაჟი, იშჩელის მეუღლე და ბაკაბების მამაა. მისთვის დამახასიათებელი აღკაზმულობა მოიცავს გველსა და ორკარედ ნიჟარას.

Kan – U – Uayeyab – ქალაქების დამცველი ღმერთი.

Kinich Kakmo – მაიას მზის ღმერთი. სიმბოლურად გამოხატავდა მაკაუ.

შიბალბა (Xibalba) – მაიას მითოლოგიაში, გარდაცვლილების სამეფო. ციცაბო გზა, რომელიც ქვესკნელამდე მიუყვება, მეტად სახიფათოა: იქ ნიაღვრებია, გვერდებიდან უფსკრუკლები ესაზღვრება და დაფარულია ეკლებით. ეს ის ადგილია, სადაც ბოროტი დემონები ცხოვრობენ, რომლებმაც გაბედეს ღმერთების ბრძოლაში გამოწვევა.

მიტნალი (მეტნალი) – მაიას გარდაცვლილების სამეფო. იგი ქვესკნელის მეცხრე და ყველაზე დაბალი საფეხურია: სამარადისო სიცივისა და წყვდიადის ადგილი. აქ აგზავნიან იმ ადამიანების სულებს, რომლებმაც ცუდი ცხოვრებით იცხოვრეს. მიტნალის მმართველია ჰუნჰაუ (რომელიც, სავარაუდოდ აჰ პუჩის სახესხვაობაა).

Muan – სიკვდილის ღვთაება, აჰ პუჩის მაცნე დემონი, ცუდის მომასწავლებელი ფრინველი, ბუ. მაიას სწამს, რომ ბუს დაკივლება ახლომახლოს მცხოვრები ადამიანის სიკვდილს მომასწავლებელია.

Nacon – მაიას ომის ღმერთი.

ეკ ჩუა (Ek Chuah) – მაიას სასტიკი და ძალადობისმოყვარე ომის ღმერთი, დაცემული მებრძოლების მოკავშირე. იგი აგრეთვე ვაჭრების მფარველია, ამის მიმანიშნებელია მისთვის დამახასიათებელი, წელზე მოკიდებული, სხვადასხვაგვარი საქონლით სავსე ტომარა. ეკჩუა გამოისახებოდა, როგორც შავკანიანი კაცი, შავად შეღებილი თვალით, დაკიდებული ქვედა ტუჩითა და მორიელის კუდით. ასევე ცნობილია, როგორც ‘ღმერთი M’. მისი სახელი ნიშნავს ’ომის შავ ბელადს’.

ტაშჩე (Taxche) – ზეციური ხე, რომლის ქვეშაც წმინდა სულები მარადიულ განცხრომაში არიან.